2022/47/D/HS5/00859

Kierownik projektu (PI): prof. dr hab. Maciej Serowaniec

Data rozpoczęcia projektu: 01-09-2023 Data zakończenia projektu: 31-08-2026

Opis Projektu:

[PL] Niezależne instytucje fiskalne (IFI) – zwane również radami fiskalnymi – są “finansowanymi ze środków publicznych niezależnymi organami podlegającymi władzy wykonawczej lub ustawodawczej, które zapewniają bezstronny nadzór i analizę i/lub doradztwo w zakresie polityki fiskalnej i jej wyników”. Proces kształtowania się tych instytucji rozpoczął się co prawda już w latach 50-tych (m.in. w USA), na podstawie zaleceń Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) i banków centralnych, ale w Europie większość rad fiskalnych powstała dopiero po 2009 roku, a więc w związku z kryzysem finansowym. Reforma zarządzania gospodarczego w UE spowodowała znaczące innowacje instytucjonalne w państwach członkowskich, w szczególności w strefie euro. Jedną z najistotniejszych zmian, choć na ogół pomijaną w nauce prawa i w debacie publicznej, jest obowiązkowe powołanie niezależnych instytucji fiskalnych w celu przywrócenia wiarygodności fiskalnej i zachowania zdrowych rachunków publicznych.

Główne pytania badawcze, na które ma odpowiedzieć niniejszy projekt, są następujące: – Jaka jest konstytucyjna pozycja niezależnych instytucji fiskalnych i gdzie zostały one umiejscowione w systemie konstytucyjnym? – Który z modeli funkcjonowania rady fiskalnej byłby najbardziej efektywny w polskim systemie rządów? – Czy rady fiskalne są w stanie przeciwstawić się dominacji władzy wykonawczej oraz marginalizacji parlamentu i obywateli przy podejmowaniu decyzji budżetowych? – Jakie są konstytucyjne implikacje rad fiskalnych dla demokratycznej odpowiedzialności za decyzje budżetowe w państwach członkowskich UE?

Poprzez porównawczą analizę konstytucyjną, projekt badawczy ma na celu ocenę konstytucyjnego wpływu niezależnych instytucji fiskalnych na parlamenty, rządy oraz na demokratyczną odpowiedzialność za decyzje budżetowe w państwach członkowskich UE. Analiza nie będzie ograniczona do krajów strefy euro, ale obejmie również kraje spoza Unii Gospodarczej i Walutowej.

[ENG]

The Independent Fiscal Institutions (IFIs) – also called fiscal councils – are “publicly funded independent bodies under the statutory authority of the executive or the legislature which provide nonpartisan oversight and analysis of, and/or advice on, fiscal policy and performance”. They have been established since the 1950s (like the US) upon recommendations by the Organization for Economic Cooperation and Development (OECD), the International Monetary Fund (IMF) and central banks. In Europe, most fiscal councils have been established since 2009, thus in connection with the financial crisis. The reform of the economic governance in the EU has triggered remarkable institutional innovations within Member States, in particular those of the Eurozone. One of the most significant changes, though being generally overlooked by legal scholarship and in the public debate, is the mandatory setting up of independent fiscal institutions for the sake of restoring fiscal credibility and preserve sound public accounts.

The main research questions this project seeks to answer are as follows: – What is the constitutional position of independent fiscal institutions and where they have been established in relation to the system of government? – Which fiscal council model would be most effective in the Polish system of government? – Are fiscal councils able to challenge executive dominance and parliamentary and citizens’ marginalization from budgetary decisions? – What are the constitutional implications of fiscal councils on democratic accountability for budgetary decisions in EU Member States?

Through a comparative constitutional analysis, the research project aims to assess the constitutional impact of IFIs on parliaments, governments and on the democratic accountability of budgetary decisions in EU Member States. The analysis will not be restricted to Eurozone countries, but will also include countries outside the Economic and Monetary Union.

Rezultaty naukowe projektu / Research results of the project

1. M. Serowaniec, „Why does Poland need a fiscal council?”, w DIGITAL WELL-BEING – a concern for the quality of life, L. Tafaro, I. Laki, i I. Florek, Red., Józefów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide De Gasperi w Józefowie, Milton Friedman University, Hungary, 2023, s. 196–209. [Online]. Dostępne na: https://www.wydawnictwo.wsge.edu.pl/Why-does-Poland-need-a-fiscal-council-,175978,0,1.html
2. M. Serowaniec, „Independent fiscal institutions as a part of European traditions”, Bratislava Law Review, t. 8, Art. nr 1, 2024, doi: 10.46282/blr.2024.8.1.756.
3. J. Wantoch-Rekowski, „Rada Fiskalna a Wieloletni Plan Finansowy Państwa na lata 2024–2027”, Prawo Budżetowe Państwa i Samorządu, t. 12, Art. nr 1, 2024, doi: 10.12775/PBPS.2024.003.

Popularyzacja projektu / Promotion of the project

• Maciej Serowaniec, Independent Fiscal Institutions as a part of European traditions, „Bratislava Legal Forum 2023”, Faculty of Law Comenius University in Bratislava, 11-12.09.2023.
• Maciej Serowaniec, Parlamenty narodowe w systemie zarządzania gospodarczego UE: doświadczenia polskie, „Ustrojowe konsekwencje przystąpienia Ukrainy do Unii Europejskiej i NATO” połączona z plenarnym posiedzeniem Polsko-Ukraińskiego Klubu Konstytucjonalistów, WSPiA Rzeszowska Szkoła Wyższa, 7-8.11.2023.
• Maciej Serowaniec, Cristina Fasone, The Constitutional Implications of Fiscal Councils on Democratic Accountability for Budgetary Decisions in EU Member States, 30th International Conference of Europeanists „Radical Europe: Violence, Emancipation, and Reaction”, University Lyon 2 & Science Po Lyon 3-5.07.2024.

• Maciej Serowaniec, Wpływ rad fiskalnych na demokratyczną odpowiedzialność za decyzje budżetowe w państwach członkowskich UE, 6. Kongres Politologii – Polityka Przyszłości. Trendy-Perspektywy-Wyzwania, Uniwersytet Łódzki, 18-20.09.2024.
• Maciej Serowaniec, Rady fiskalne a demokratyczna odpowiedzialność za politykę budżetową w państwach członkowskich UE, 66. Zjazd Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, którego głównym tematem były „Konstytucyjne determinanty finansów publicznych w Polsce a praktyka ustrojowa”, Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie, 25-27.09.2024.