Historia

Katedrę Historii Państwa i Prawa Polskiego, pod pierwotną nazwą Katedra Historii Ustroju Polski i Dawnego Prawa Polskiego, powołano do życia równocześnie z utworzeniem Wydziału Prawno-Ekonomicznego. Po zawieszeniu w roku 1951 naboru kandydatów na Wydział Prawa wraz z całym zakładem przeniesiono ją na Wydział Humanistyczny UMK w związku z powstaniem na tamtejszym Wydziale Studium Archiwalnego. Pierwszym kierownikiem Katedry został prof. dr Wojciech Hejnosz, wybitny historyk prawa i archiwista. Pomocniczymi pracownikami naukowymi w początkowym okresie funkcjonowania Katedry byli m.in. dr Jan Gerlach (adiunkt, 1945-54), dr Helena Przesławska (st. asystent 1950-51), mgr Jerzy Kwietnicki (mł. asystent 1949-50) oraz mgr Henryk Groszyk (asyst. woluntariusz 1948-49, mł. asystent 1950-51).

Po wznowieniu działalności Wydziału Prawa Katedra Historii Państwa i Prawa Polskiego powróciła ponownie na Wydział Prawa. Skład personalny Katedry w latach 1958-65 kształtował się następująco: Prof. dr Wojciech Hejnosz (kierownik Katedry), mgr Julian Gronowski, mgr Marian Kallas oraz mgr Ryszard Łaszewski. Z chwilą reorganizacji Wydziału w roku 1969 Katedra przekształcona została w Zakład Historii Państwa i Prawa Polskiego, wchodzący w skład Instytutu Historyczno-Prawnego.

Po przejściu na emeryturę prof. dr Wojciecha Hejnosza w roku 1967 kierownictwo Zakładu objął prof. dr hab. Stanisław Salmonowicz, a następnie prof. dr hab. Henryk Olszewski, który pełnił tę funkcję do 1975 roku. We wrześniu tego roku w składzie osobowym dotychczasowego Zakładu Historii Państwa i Prawa Polskiego utworzono Zakład Historii Ustrojów Państwowych i Administracji, na którego czele stanął prof. dr hab. Ryszard Łaszewski. Funkcję kierownika Zakładu, a od 1991 roku ponownie Katedry Historii Państwa i Prawa Polskiego prof. R. Łaszewski sprawował do 2011 r. (w latach 1995-2003 wymiennie kadencje z prof. M. Kallasem). Od 1 października 2011 roku kierownikiem Katedry był dr hab. Zbigniew Naworski, prof. UMK.

Wkrótce po utworzeniu Wydziału Prawno-Ekonomicznego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, w listopadzie 1945 roku, powstała Katedra Prawa na Zachodzie Europy, której kierownikiem został prof. dr Karol Koranyi. Stan ten zalegalizowało rozporządzenie Ministra Oświaty z 18 stycznia 1946 roku.

Profesor dr K. Koranyi był inicjatorem wprowadzenia do programu studiów prawniczych nowego przedmiotu – powszechnej historii państwa i prawa, który miał być rozszerzeniem i rozwinięciem historii ustrojów państwowych na Zachodzie Europy, wykładanej od okresu międzywojennego. Decyzją Ministra Szkół Wyższych i Nauki z 5 sierpnia 1950 roku odpowiednio do wykładanych treści dotychczasową jednostkę przemianowano na Katedrę Powszechnej Historii Państwa i Prawa. W latach 1950 – 1951 Katedra wchodziła w skład zespołu katedr historycznoprawnych, który istniał do momentu odejścia prof. Karola Koranyi’ego na Wydział Prawa UW. Skład personalny Katedry w latach 1945-52 kształtował się następująco: prof. Karol Koranyi (1945-51 – kierownik Katedry), dr Tadeusz Cieślak (od 1946 asystent, od 1948 adiunkt), dr Zbigniew Zdrójkowski (1945-47 asystent, od 1948 adiunkt) oraz dr Stanisław Matysik (1947-49 woluntariusz, 1949-52 asystent). Po zawieszeniu w roku 1951 naboru kandydatów na Wydział Prawa, Katedra Powszechnej Historii Państwa i Prawa, której pracownicy prowadzili zajęcia dydaktyczne na pierwszym roku studiów, jako jedna z pierwszych została zlikwidowana.

W 1958 roku przywrócono Wydział Prawa na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, w tym Katedrę Powszechnej Historii Państwa i Prawa, którą kierował doc. dr Zbigniew Zdrójkowski, od 1971 roku profesor nadzwyczajny.

Katedrę w 1969 roku przekształcono w Zakład Powszechnej Historii Państwa i Prawa, wchodzący w skład Instytutu Historyczno-Prawnego. W 1969 r. asystentką w Zakładzie została mgr Krystyna Kamińska, przechodząc wszystkie etapy kariery zawodowej, uzyskując w 1991 r. stanowisko profesora nadzwyczajnego UMK. Od 1974 roku najpierw w Zakładzie, a następnie ponownie w Katedrze Powszechnej Historii Państwa i Prawa kolejno na stanowiskach asystenta, adiunkta, a od 2010 roku profesora nadzwyczajnego pracuje dr hab. Andrzej Gaca, prof. UMK. W roku 1976 w składzie osobowym dotychczasowego Zakładu Powszechnej Historii Państwa i Prawa utworzono Zakład Historii Prawa.

Zarządzeniem Rektora UMK z 18 grudnia 1990 roku przywrócono na Uniwersytecie strukturę katedralną, w tym Katedrę Powszechnej Historii Państwa i Prawa. W tym też roku prof. Zbigniew Zdrójkowski (zm. w 1995 r.) został zastąpiony na stanowisku kierownika przez dr. hab. Krystynę Kamińską, prof. UMK, która sprawowała tą funkcję do swojej przedwczesnej śmierci w roku 2010. Od początku istnienia Katedry jej pracownicy zajmowali się szeroko pojętą historią prawa, w tym w szczególności historią prawa miejskiego z jego odmianami występującymi na obszarze Polski oraz historią prawa skandynawskiego. W ostatnich latach do tematów badawczych dołączyły: historia państwa i prawa rosyjskiego, prawo islamu, historia integracji europejskiej, dzieje konstytucjonalizmu włoskiego, historia przestępczości zorganizowanej, historia ustroju i prawa w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim, dzieje statusu prawnego ludności żydowskiej na ziemiach polskich, historia prawa górniczego, prawo wyborcze w II RP.

Na mocy zarządzenia Nr 45 Rektora Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu z dnia 27 marca 2018 r. doszło do połączenia Katedry Powszechnej Historii Prawa oraz Katedry Historii Państwa i Prawa Polskiego w wyniku którego powołana została do życia Katedra Historii Prawa i Ustrojów Państwowych.

Katedra Prawa Rzymskiego powstała na mocy Rozporządzenia Ministra Oświaty z 18 stycznia 1946 r., z mocą obowiązującą od 1 listopada 1945 r., jako jedna z szesnastu katedr prawa na ówczesnym Wydziale Prawno-Ekonomicznym. Zgodnie z tradycją uniwersytecką także na nowo powstałym Uniwersytecie Mikołaja Kopernika utworzono Katedrę Prawa Kościelnego na Wydziale Prawno-Ekonomicznym. Kierownictwo Katedry objął ks. prof. dr Michał Wyszyński, który przed wojną był profesorem, a także dziekanem na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Prof. Michał Wyszyński był specjalistą z zakresu prawa rzymskiego, prawa kanonicznego, prawa staropolskiego, logiki i paleografii łacińskiej (m.in. studiował teologię i prawo kanoniczne w Innsbrucku oraz prawo rzymskie i paleografię w Rzymie, a także prawo we Lwowie, zaś uczestnicząc w seminariach prof. Władysława Abrahama przygotował w 1925 r. habilitację z zakresu prawa kanonicznego). Po roku działalności (1948-1949) Katedra została zlikwidowana w związku z wyrugowaniem wszystkich zakładów naukowych z dziedzin teologii i kanonistyki na uniwersytetach państwowych.

W okresie od września 1970 r. do grudnia 1990 r. – w wyniku zmian organizacyjnych – samodzielną do tej pory jednostkę przemianowano na Zakład Prawa Rzymskiego, włączając go do struktury Instytutu Historyczno-Prawnego. Pierwszym kierownikiem Katedry w styczniu 1946 r., a zarazem jej faktycznym organizatorem oraz organizatorem jej biblioteki, został dr Witold Lis-Olszewski (1878-1979), znany przed wojną lwowski adwokat – jurysta, filozof i bibliofil – zatrudniony na stanowisku zastępcy profesora. Kierował Katedrą do 31 grudnia 1947 r., po czym objął stanowisko zastępcy profesora w nowo utworzonej Katedrze Postępowania Cywilnego, nadal prowadził jednak część zajęć z prawa rzymskiego.

Z dniem 1 stycznia 1948 r. prowadzenie Katedry przejął ks. prof. dr. Michał Wyszyński (1890-1972), pierwszy dziekan Wydziału Prawno-Ekonomicznego. Funkcję kierownika Katedry pełnił do 30 listopada 1953 r., po czym związał się z Wydziałem Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego. Publikował prace głównie z zakresu prawa kanonicznego, historii prawa i prawa rzymskiego, w tym zwłaszcza przygotowaną po łacinie rozprawę ?De matrimonio Romano ob metum contracto?. W początkowym okresie funkcjonowania Wydziału w Katedrze zatrudnieni byli także: mgr Eugenia Gumowska (st. asystent 1945-1951) oraz mgr Zygmunt Stankiewicz (asystent 1949-1952).

Po wznowieniu działalności Wydziału w 1958 r. Katedrą kierował (i organizował ją od nowa) wybitny cywilista, specjalista z zakresu prawa ubezpieczeniowego, z romanistycznymi korzeniami prof. dr hab. Witold Warkałło (1909-1983). Katedrą kierował w latach 1958-1962, pracując przy tym równolegle na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Głównymi jego pracami z zakresu prawa rzymskiego są: nieopublikowana rozprawa doktorska przygotowana pod kierunkiem prof. I. Koschembahr Łyskowskiego pt. ?Vis maior i casus fortuitus w klasycznym prawie rzymskim prywatnym? (1939) i tom ?Zobowiązania? zawarty w skrypcie ?Prawo rzymskie?. Później prof. W. Warkałło poświęcił się głównie cywilistyce na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1962-63 obowiązki kuratora Katedry pełnił doc. dr Zbigniew Zdrójkowski.

Po blisko dwóch latach wakatu, z dniem 1 października 1964 r., funkcję kierownika Katedry przejął prof. dr hab. Kazimierz Kolańczyk (1915-1982), łącząc ją z pracą na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Był specjalistą nie tylko z zakresu prawa rzymskiego, ale także z zakresu przedrozbiorowego prawa polskiego. Doktorat uzyskał na podstawie pracy ?Najdawniejsze polskie prawo spadkowe?, a habilitację na podstawie monografii ?Studia nad reliktami wspólnej własności ziemi w najdawniejszej Polsce. Rozporządzanie własnością ziemską do końca XIV w.?. Kierował Katedrą do 31 grudnia 1971 r.

Z początkiem 1972 r. szefowanie Zakładowi przypadło ówczesnemu docentowi (a od 1987 r. profesorowi) Władysławowi Bojarskiemu (1931-2000), związanemu z Katedrą od 1966 r., znakomitemu romaniście i kanoniście, twórcy romanistycznej szkoły toruńskiej. Specjalizował się w prawie rzeczowym (habilitacja: Emfiteuza według prawa rzymskiego, książka profesorska: Pożytki naturalne w prawie rzymskim). Profesor W. Bojarski był promotorem pięciu obronionych prac doktorskich z zakresu prawa rzymskiego i kanonicznego: Andrzeja Sokali (prawo rzymskie – 1989 r.), Wiesława Mossakowskiego (prawo rzymskie – 1990 r.), Zofii Mądraszewskiej (prawo rzymskie – 1990 r.), Wojciecha Dajczaka (prawo rzymskie – 1994 r.) oraz Ewy Gajdy (prawo kanoniczne – 1999 r.), a nadto był pierwszym promotorem obronionej już po jego śmierci pracy Bartosza Rakoczego (prawo kanoniczne – 2001). Kierował on Katedrą do chwili przedwczesnej śmierci w dniu 27 marca 2000 r.

W okresie kierowania zakładem, a następnie katedrą przez prof. K. Kolańczyka i prof. W. Bojarskiego przez jednostkę przewinęli się dr Ryszard Ludwicki (st. asystent 1959-1962, adiunkt 1962-1966) oraz mgr Maria Nazarewicz-Witkowska (asystent 1977-81). W latach 1986-2000 pracownikiem Katedry był także prof. dr hab. Wojciech Dajczak, obecny Kierownik Katedry Prawa Rzymskiego i Historii Prawa Sądowego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Profesorowi W. Bojarskiemu Wydział Prawa i Administracji zawdzięcza także reaktywację Katedry Prawa Kanonicznego. Na fali ogólnego sprzeciwu społecznego, jaki wzrastał w 1981 roku prof. Władysław Bojarski wystąpił z postulatem reaktywacji Katedry Prawa Kanonicznego. Jednak urzeczywistnienie tego zamysłu było możliwe dopiero po zmianie ustrojowej państwa. Z początkiem 1991 r. została utworzona Katedra, a jej kierownikiem został prof. dr hab. Władysław Bojarski. W Katedrze zatrudniona została także ówczesna mgr Ewa Gajda, która po uzyskaniu habilitacji w 2014 roku przeszła na Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego, gdzie pełni obecnie funkcję kierownika Katedry Prawa Rzymskiego, Historii i Doktryn Polityczno-Prawnych. Natomiast na stanowisku adiunkta w Katedrze został zatrudniony dr Wiesław Mossakowski, który w 2000 r. uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych w zakresie prawa rzymskiego. Po śmierci prof. W. Bojarskiego, w okresie od 1 czerwca 2000 r. do 31 grudnia 2001 r., kierownikiem Katedry Prawa Kanonicznego był prof. dr hab. Andrzej Sokala. Od dnia 1 stycznia 2001 r. kierownictwo Katedry Prawa Kanonicznego objął dr hab. Wiesław Mossakowski, który od dnia 1 kwietnia 2004 roku jest profesorem nadzwyczajnym UMK.

                W 2017 roku doszło do połączenia Katedry Prawa Rzymskiego i Katedry Prawa Kanonicznego. W ten sposób powołana została do życia Katedra Prawa Rzymskiego i Kanonicznego.